نگاه متفاوت به بازی منصفانه
در ابتدا به یکی از عمیق‌ترین و اساسی‌ترین تضادها در فوتبال ایران اشاره می کنم که ریشه بسیاری از مشکلات در همین تفاوت «تعریف اولیه» است. اجازه دهید بحث را ساختارمندتر و گسترده‌تر کنیم:
۱- تفاوت در مبنا: «Fair Play» (بازی منصفانه) در مقابل بازی جوانمردانه
Fair Play (فیفا): یک مفهوم قاعده‌محور و قراردادی است. هدف آن تضمین برابری و یکسانی شرایط برای همه در چارچوب قوانین مکتوب بازی است. در این نگاه: خطای عمدی با خطای غیرعمد تفاوت دارد، اما هر دو “خطا” هستند و مجازات مشخصی هم دارند.
داور دقیق‌ترین مفسر قوانین است، نه یک موجود معصوم. سیستم VAR نیز برای کمک به “کاهش خطای انسانی” طراحی شده، نه “حذف کامل آن”.
شعارش این است: “بازی کن طبق قوانین تا رقابت منصفانه‌ای داشته باشی.”
بازی جوانمردانه (بار فرهنگی ایرانی): یک مفهوم ارزش‌محور و فراقانونی است. این مفهوم ریشه در فرهنگ شرقی، اسلامی و آیین‌های پهلوانی دارد. در این نگاه: بازیکن نه تنها نباید خطا کند، بلکه باید در مواقعی “از حق خود نیز بگذرد” (مثلاً وقتی حریف مصدوم شده، توپ را به اوت بزند). این یک فضیلت اخلاقی فراتر از قانون است.
داور نه یک داور، که یک قاضی دادگاه عدل است که باید “حق” را بدون کوچک‌ترین اشتباهی ادا کند. از او توقع “معصومیت” می‌رود. شعارش این است: “نه تنها منصف باش، بلکه جوانمرد هم باش.”
۲. پیامدهای این تفاوت در تعریف
· توقع از داور: در نگاه فیفا: داور انسانی است که بهترین تصمیم را بر اساس آنچه می‌بیند می‌گیرد. خطا جزئی از بازی است. در نگاه ایرانی: هر اشتباه داور، عمدی، biased و “جناحی” تفسیر می‌شود. چون توقع، بری بودن از خطاست.
توقع از محیط ورزشگاه: در نگاه فیفا: تماشاگران حامی تیم خود هستند، اما باید به قوانین و تصمیمات احترام بگذارند. در نگاه ایرانی: ورزشگاه تبدیل به میدان “تظلم‌خواهی” می‌شود. هر تصمیم داور، یک “ظلم” بالقوه است که باید علیه آن فریاد زد.
توقع از بازیکن: در نگاه فیفا: Simulation (خود را به خطا زدن) یک “تخطی از قانون” است و کارت زرد دارد. در نگاه ایرانی: Simulation یک عمل شرم‌آور، غیرجوانمردانه و “دغلکاری” است. تقبیح اخلاقی آن بسیار شدیدتر است.
۳. مسئولیت اجتماعی (CSR) فیفا در تقابل با ارزش‌های محلی
هفت محور مسئولیت اجتماعی فیفا که برشمردیم (شفافیت، رعایت هنجارهای رفتاری، حاکمیت قانون، رفتار اخلاقی، رعایت منافع ذی‌نفعان و پاسخگویی)، همگی مفاهیمی جهانی‌شده، بوروکراتیک و مدیریتی هستند. این محورها برای یک سیستم استاندارد و قابل اندازه‌گیری طراحی شده‌اند. اما وقتی شما “بازی جوانمردانه” با بار ارزشی سنگین را وارد این سیستم کنید، یک شکاف به وجود می‌آید:
شفافیت در نگاه فیفا یعنی انتشار گزارش‌های مالی. در نگاه ارزشی ممکن است به “بی‌حیایی” تعبیر شود!
رفتار اخلاقی در نگاه فیفا یعنی پرهیز از نژادپرستی و خشونت. در نگاه ارزشی ما، شامل “حجب و حیا” و “پرهیز از خودنمایی افراطی” نیز می‌شود. مشکل از جایی شروع می‌شود که ما یک پدیده مدرن و جهانی (فوتبال فیفا) را می‌خواهیم در قالب یک پارادایم کاملاً بومی و ارزشی (فرهنگ جوانمردی ایرانی) تعریف و اجرا کنیم. این دو نگاه لزوماً متناقض نیستند، اما در عمل، “بازی جوانمردانه” به عنوان یک آرمان بلندمدت اخلاقی، نمی‌تواند جایگزین “بازی منصفانه” به عنوان یک مجموعه قوانین عملیاتی و فوری شود. وقتی این اتفاق می‌افتد، نتیجه چیزی است که می‌بینیم: سیستم قضایی فوتبال زیر سؤال می‌رود، محیط ورزشگاه خصمانه می‌شود و بازیکن در تناقض بین “استفاده از حق قانونی” و “جوانمردی” گیر می‌کند. راه حل شاید این باشد: بپذیریم که فوتبال یک بازی با قوانین جهانی است (Fair Play) و سپس در درون این چارچوب، فرهنگ جوانمردانه را به عنوان یک “ارزش افزوده” و “سرمایه اخلاقی” ترویج کنیم، نه به عنوان یک “قاعده جایگزین”.این مقدمه یک بحث جدی و زیر بنایی
