وقت اضافه نقاد است، منتقد نیست!
دوستان زیادی در مواجهه با دوستان فعال در پایگاه خبری وقت اضافه از سیاست آنها در قبال نحوه مطالبه گری از جامعه ورزش می پرسند. آنها سوال می کنند که سیاست وقت اضافه نقادی است، یا قرار است منتقدانه به موضوع ورزش نگاه کند، که پاسخ ما در قبال این سوال و سوال هایی نظیر آن کاملا مشخص است و آن اینکه قرار است ما بر اساس سیاست کاری که برای خود تعریف کرده ایم، نقاد باشیم و نه منتقد! بدفعات شنیده‌ایم که می‌گویند: فلانی انتقادپذیر نیست، و یا اینکه شما انتقادپذیر نیستید.این ادعا به معنای واقعی کاملاً درست است؛ هیچ کس «انتقادپذیر» نیست، و نباید هم باشد. اما با قاطعیت می‌توان گفت که همه نقدپذیرند. هیچکس دوست ندارد با لحنی تند، مغرضانه، پیش‌داورانه، تحقیرآمیز و کنایه‌آمیز به او بگویند: تو آدم نادانی هستی و زود قضاوت می‌کنی! اما همه ما دوست داریم با لحنی آرام، محترمانه، منصفانه، مؤدبانه و مشفقانه به ما بگویند: شما که انسان محترم، متواضع، مودب و متفکری هستید بهتر است به دقت درباره موضوع مورد بحث تحقیق کنید تا به یک قضاوت منطقی و درست دست پیدا کنید. براستی کدام شیوه موثرتر است؟ ما همه تصور می‌کنیم که توان اظهار نظر و قضاوت درباره افراد و موضوعاتی خاص را داریم. اما آنچه تصور نمی‌کنیم ناتوانی در بیان اظهار نظر درست و منطقی درباره آن موضوعات و افراد است. اظهار نظر ما بیشتر «انتقادی» است، نه «نقادانه». ما معمولاً واژه‌های «نقد» و «انتقاد» را به‌جای هم به کار می‌بریم، در حالی‌که هر کدام معانی خاص خودشان را دارند و در بافت‌های متفاوت به کار می‌روند. در اینجا می‌خواهیم به ۳۰ تفاوت بین نقد و انتقاد به‌اجمال اشاره ای داشته باشیم!
۱. هدف نقد، ارتقای کیفیت تفکر است، اما هدف انتقاد صرفاً بیان نارضایتی‌هاست.
۲. نقد مستلزم آموزش و تمرین است، اما انتقاد به آموزش و تمرین نیاز ندارد.
۳. نقد سازنده و مثبت اما انتقاد مخرب و منفی است.
۴. نقد «تحلیل و ارزیابی» اما انتقاد «پیش‌داوری» می‌کند.
۵. نقد هم ستایش می‌کند و هم سرزنش، اما انتقاد فقط سرزنش می‌کند.
۶. هدف نقد حل مشکل و یافتن راه‌حل‌هاست، اما انتقاد صرفاً مشکل را بیان می‌کند و به راه‌حل‌ها توجه نمی‌کند.
۷. در نقد تفکر کند (سیستم ۲) فعال است، اما در انتقاد تفکر سریع (سیستم ۱) عمل می‌کند.
۸. نقد مبتنی بر معیارهای جمعی و عقلی است، اما انتقاد برمبنای معیارهای خودمحورانه صورت می‌گیرد.
۹. رویکرد نقد علمی و منطقی است، اما رویکرد انتقاد احساسی و قضاوتگرایانه است.
۱۰. نقد منصفانه و منطقی اما انتقاد مغرضانه و سوگیرانه قضاوت می‌کند.
۱۱. نقد هم به نقاط ضعف اشاره می‌کند هم به نقاط قوت، اما انتقاد صرفاً روی نقاط ضعف تمرکز می‌کند.
۱۲. نقد به ساختار می‌نگرد، اما انتقاد عیب‌ها را می‌کاود.
۱۳. نقد «شفاف‌سازی» اما انتقاد «ابهام» ایجاد می‌کند.
۱۴. نقد صداقت و تواضع دارد، اما انتقاد طعنه‌آمیز، بی‌رحم و مغرور است.
۱۵. نقد اثر را دقیق تحلیل و ارزیابی می‌کند، اما انتقاد بی‌رحمانه به اثر و خالق آن حمله می‌کند.
۱۶. نقد در پی یافتن داشته‌هاست، اما انتقاد به دنبال یافتن کمبودهاست.
۱۷. نقد لبخند بر لب می‌نشاند، اما انتقاد اشک را جاری می‌کند.
۱۸. نقد «توصیف» می‌کند، درحالی‌که انتقاد «قضاوت» می‌کند
۱۹. نقد مهربان، منصف و مشفق است؛ اما انتقاد سرشار از تحقیر، تمسخر، طعنه و تهاجم است.
۲۰. نقد به بهترین اثر نویسنده اشاره و او را تحسین می‌کند، اما انتقاد به ضعیف‌ترین اثر نویسنده اشاره و او را تخریب می‌کند.
۲۱. نقد عینی، خاص و ملموس است، اما انتقاد ذهنی، کلی و مبهم است.
۲۲. نقد شفاف‌سازی می‌کند، اما انتقاد آنچه را نمی‌فهمد محکوم می‌کند.
۲۳. نقد بر پایه‌ی دلایل و شواهد استوار است، اما انتقاد به دلایل و شواهد اعتنا نمی‌کند.
۲۴. نقد علمی و تخصصی اما انتقاد عوام‌گرایانه و پوپولیستی است.
۲۵. نقد خوب گوش می‌کند، درحالی‌که انتقاد هیاهو می‌کند.
۲۶. نقد به داشته‌ها توجه می‌کند، اما انتقاد به کمبودها.
۲۷. نقد «همدلی» ایجاد می‌کند، اما انتقاد «تفرقه» می‌اندازد.
۲۸. نقد به شوخ‌طبعی توجه می‌کند، اما انتقاد شوخ‌طبعی را برنمی‌تابد.
۲۹. نقد بیشتر در زمینه‌‌های هنری (مانند نقد فیلم، نقد ادبی و نقد موسیقی) صورت می‌گیرد، اما انتقاد بیشتر در زمینه سیاست و روابط اجتماعی شکل می‌گیرد.
۳۰. نقد به توسعه فردی و جمعی کمک می‌کند، اما انتقاد مانعی است در مسیر توسعه فردی و جمعی.
همه ما معمولاً در معرض قضاوت شدن یا در مقام قضاوت کردن قرار می‌گیریم. ما همه درباره موضوعات یا افرادی خاص نظراتی داریم. اما باید در نحوه بیان نظراتمان مراقب باشیم و مسئولانه بیندیشیم. آیا می‌خواهیم با فروتنی، لطافت، محبت و مهربانی نظرمان را بیان کنیم؟ یا اینکه می‌خواهیم سنگدلانه، سختگیرانه و پیش‌داورانه درباره دیگران قضاوت و اظهار نظر کنیم؟ آیا می‌خواهیم لبخند بر لبانشان بنشانیم یا می‌خواهیم اشکشان را جاری کنیم؟ به عبارت دیگر، آیا می‌خواهیم نقد کنیم یا انتقاد؟
