طرح آمایش سرزمین در ورزش
طرح آمایش سرزمین، لوح رستگاری ورزش ایران و گامی برای توسعه
مجید خاتونی
ورزش در ایران دهه‌هاست که بر اثر فقدان یک نقشه راه جامع و طرح ملی، دچار سردرگمی و واپس ماندگی شده است. ورزش به مثابه یک جهان کوچک اجتماعی طی سال‌های اخیر، با تهی‌‌شدن از معنای کارکردی خود، همانند رادیویی روشن و پر سر و صدا می‌ماند که به درستی تنظیم نشده است.در شرایطی که عقربه‌های پیشرفت و بهره جستن از کارکردهای ورزش در سطح جهانی و منطقه‌ای، به سرعت در حال حرکت است، قطار ورزش ایران در مسیر ناکجا آباد و مه‌آلود با آینده‌ای مبهم روبروست. یکی از عناصر مهم و عوامل حیاتی در اعتلا و توسعه هر ساحتی از جمله ورزش وجود و استقرار نظم و ترتیب، توزیع منطقی و هدفمند منابع و امکانات و بهره‌وری بهینه از نیروهای انسانی تحت گفتمان “آمایش سرزمین” است. به دلیل غیبت گفتمان آمایش سرزمین و همچنین عدم حضور علوم و دیدگاه‌های توسعه‌محور در کلان ساختار ورزش کشور، این نهاد اجتماعی در تنظیم مناسبات خود با جامعه ایرانی و بین‌الملل دچار چالش و ضعف جدی است. بطوریکه خلاء موجود، موجب هدررفت سرمایه‌های انسانی و اقتصادی و از دست رفتن فرصت‌های متعدد شده است.
آمایش سرزمینی در ورزش به معنای ساده؛ یعنی آراستن، نظم بخشیدن و برنامه‌ریزی کالبدی ساختار ورزش است که وظیفه سامان‌دهی و هدایت هدفمند نهاد ورزش را بر عهده می‌گیرد. آمایش سرزمین در ورزش با مطالعه ظرفیت‌ها و توان‌مندی‌ها و درک نیازها و چالش‌ها، سه مولفه مهم جمعیت، سرمایه و منابع طبیعی-محیطی را به شیوه‌ای کارآمد و موثر انسجام و تعادل می‌بخشد. فرآیند آمایش سرزمین به عنوان دانشی میان رشته‌ای و چند تخصصی با استفاده از روش‌ها و الگوریتم های مخصوص هر موقعیت ویژه، با ایجاد رابطه‌ای منطقی بین “جمعیت، ظرفیت و انجام فعالیت‌ها” می‌تواند در جغرافیای گسترده، متنوع و پیچیده ایران هماهنگی و هم‌افزایی و اثربخشی را ایجاد نماید. در این شرایط با شناخت جامع از شرایط هر منطقه از کشور نسبت به ارائه امکانات و تمرکز ویژه در حوزه‌های کلان سلامت محور، قهرمانی و حرفه‌ای برنامه‌ریزی می‌کند. در پس این مهم، تعادل‌بخشی در گستره ورزش کشور رخ می‌دهد و هر منطقه با توجه به یک سند راهنما بر اساس میزان ظرفیت‌ها، قابلیت‌ها و استعدادها؛ سازماندهی و سطح بندی می‌شود. به طور مثال تمرکز یک ناحیه از کشور (که در یک یا چند رشته ورزشی خاص مستعد است) هدفمند معطوف می‌شود و بر روی آن سرمایه‌گذاری می‌گردد. یا مناطقی که به لحاظ اقلیمی و فرهنگی ظرفیت گردشگری ورزشی را دارا هستند، شناسایی و تجهیز می‌شوند. از آنجا که در اثر فقدان طرح آمایش سرزمین، ورزش کشور بدون یک نقشه راهنماست، سرمایه‌های زیادی در اثر بی‌برنامگی، علایق شخصی، تصمیمات هیجانی، مداخلات سیاسی و روش‌های تقلیدیِ بدون مطالعه، هدر رفته و ظرفیت‌های متنوع ورزش آن‌طور که باید، مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است. از ویژگی‌های مهم روش آمایش سرزمین، می‌توان به جامع‌نگری، کیفیت عملکرد، سازماندهی و نظم بخشی در ورزش اشاره کرد. همچنین با ایجاد مرزبندی، می‌تواند در تعامل و کنش متقابل ورزش با دیگر نهادهای اجتماعی نقشی سازنده و اثرگذار ایفا نماید. در شرایطی که وجود نابرابری و تبعیض و شکاف در توزیع امکانات ورزشی، موجب تضعیف و نارضایتی نیروی انسانی و انفعال برخی مناطق جغرافیایی گردیده، رویکرد آمایش سرزمین، راهکاری برای پایداری ورزشی-هویتی هر منطقه و استان بشمار می‌آید.
در سایه این طرح می‌توان نواحی جغرافیایی کشور را با عملکرد فراملی، ملی و استانی شناسایی و منطقه‌بندی نمود و به لحاظ تخصصی کردن و سپردن نقش‌های محوری به بخش‌های دولتی، خصوصی، عمومی، صنفی و مردم نهاد؛ شبکه‌‌ای هم‌افق و هماهنگ را ایجاد نمود. از کرانه دیگر با توجه به اینکه آمایش سرزمین پیوندی با چشم‌انداز بلند‌مدت توسعه دارد، به مثابه سرمایه‌ی نرم افزاری، پیش‌نیازی برای توسعه ورزش کشور محسوب می‌شود. لذا برنامه‌های توسعه‌ای را نمی‌توان بدون دیدِ سرزمینی پیش بُرد و آن‌ها را اجرایی نمود. علاوه بر آنچه در نوشتار بالا اشاره شد، بی‌نظمی در اکوسیستم ورزش ایران که حاصلش فرسودگی ساختار و افول اکثر رشته‌های ورزشی است و در اثر کاهلی تاریخی، ضعف اندیشه‌ورزی و همچنین وجود موانع و چالش‌های قانونی، رویه‌ای، سازمانی و فرهنگی پدید آمده؛ ایجاب می‌نماید با تعمیق درک مسئله، نسبت به تهیه و اجرای طرح ملی آمایش سرزمین در قالب سندی راهنما و نقشه راهی رهایی‌بخش اقدام عاجل صورت پذیرد. در راستای تحقق این اتفاق تحول آفرین، باید برنامه‌ریزی و اجرای آن را از سوی نهادهای متولی و سیاست‌گذار مورد مطالبه قرار داد. جان کلام اینکه، افزایش ظرفیت توسعه‌پذیری ورزش و افزایش سطح سلامت، نشاط و سرزندگی جامعه، یکی از جنبه‌های سیاست کلان اجتماعی و یک واجب ضروری است. این گزاره در سایه رویکرد آمایش سرزمین، می‌تواند ورزش ایران را از کام سردرگمی و نشانه‌گیری اشتباهی خارج سازد و به بهبود کارکردهای متکثر و تغییر چهره آن کمک قابل توجهی نماید.
